Μάσκαρα στη Σάμη μιας άλλης εποχής

Μια από τις αγαπημένες γιορτές μικρών και μεγάλων, το Καρναβάλι, στις μέρες μας είναι συνυφασμένο με ξέφρενα πάρτι, λατινοαμερικάνικες αιθέριες υπάρξεις να λικνίζονται στον ρυθμό της σάμπα και μεταμφιέσεις που σατιρίζουν το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι.

Κάπως έτσι, μετά από πολύ χορό, ποτό και ξενύχτι, καταλήγουμε στην Καθαρά Δευτέρα με το Κάψιμο του Βασιλιά Καρνάβαλου, το πλούσιο Σαρακοστιανό τραπέζι με την ταραμοσαλάτα και τη λαγάνα, το πέταγμα του Χαρταετού. Πόσο όμως διαφέρει το Καρναβάλι του σήμερα με τη Μάσκαρα του τότε; Πώς διασκέδαζαν τις Απόκριες παλαιότερα στην Κεφαλονιά και ειδικότερα στη Σάμη;

«Είμαστε Κουρλοί οι Κεφαλονίτες. Δεν ξέραμε από μιζέρια. Μπορεί να μην είχαμε να φάμε, αλλά στο γλέντι και στη σάτιρα ήμασταν πρώτοι», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Γεράσιμος Δευτεραίος, κάτοικος Σάμης, αναπολώντας τα παιδικά του χρόνια στο νησί.

Τότε, λίγο μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο και πριν τον Σεισμό του ’53, ανήμερα της Καθαρά Δευτέρας η γιορτή ξεκινούσε από νωρίς το πρωί. Μια πομπή από μασκαρεμένους που κατέβαιναν από τα γύρω χωριά (Χαλιωτάτα, Πουλάτα, Τζανετάτα, Βλαχάτα, Γριζάτα ακόμη και από το Πυργί) γυρνούσε από σπίτι σε σπίτι και ξεσήκωνε τον κόσμο. Προπομπός ο Κουδούνας, ένας άντρας με πολλά κουδούνια και μαγκούρα που ειδοποιούσε για τον ερχομό των μασκαράδων. Μασκαράδες με μπαρμπούτες (μάσκες), με τσαμπούνες (καραμούζες) από καλάμι και με αυτοσχέδιες κυρίως στολές εμπνευσμένες από την Τουρκοκρατία αλλά και την καθημερινότητα των χωρικών. Οι άντρες συνήθιζαν να ντύνονται Τσολιάδες, ενώ οι γυναίκες να δανείζονται τα παντελόνια και τα καπέλα των συζύγων και να παριστάνουν, άλλοτε τον Κόντε κι άλλοτε των γόη του χωριού φορώντας για μουστάκι τρίχες από προβιές.

Ένα δρώμενο που έχει εκλείψει πλέον στις μέρες μας ήταν αυτό «του Γιατρού και του Αράπη». Ο γιατρός έστελνε τον μασκαρεμένο αράπη να του φέρει τους «άρρωστους» πλούσιους του χωριού για να τους ρίξει τον πυρετό. Για αντάλλαγμα εκείνοι προσέφεραν τον οβολό τους. Με τον τρόπο αυτό κάλυπταν τα έξοδα της Μάσκαρας, έξοδα τα οποία ήταν δύσκολο να καλυφθούν διαφορετικά εξαιτίας της οικονομικής δυσχέρειας της περιόδου εκείνης. Από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα «γιατρού», για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νεότεροι, είναι αυτό του Γιάννη του «Θεού». Σύμφωνα με περιγραφές συντοπιτών μας, αξέχαστη παραμένει η εικόνα του, καθισμένος ανάποδα πάνω στον γάιδαρο να καταφθάνει από τα Βλαχάτα φορώντας ποδιά και ακουστικά γιατρού, μια μπαρμούτα και κρατώντας ένα ποτήρι στο χέρι. Καλούσε το κοινό για εξέταση με την πρόφαση ότι δεν δείχνουν καλά στην υγεία τους και τους συνέστηνε παστίλιες σαν θεραπεία. Εννοείται ότι στο τέλος οι «ασθενείς» έπρεπε να πληρώσουν την επίσκεψη. Παραλλαγή του παραπάνω δρώμενου ήταν «ο Αστυνομικός και ο Δικαστής».

Αναβίωση του εθίμου του γιατρού θα πραγματοποιηθεί στα φετινά Κούλουμα στη Σάμη, την Καθαρά Δευτέρα 27/02.

Οι Μασκαράδες κατέληγαν το απόγευμα στην πλατεία του χωριού, όπου έστηναν το γλέντι με τη συνοδεία βιολιού, κιθάρας, ακορντεόν και τυμπάνων. Τον χορό άνοιγαν οι καβαλιέροι και οι ντάμες με τις καντρίλιες και το γαϊτανάκι. Στη συνέχεια, χόρευαν τους παραδοσιακούς χορούς: μπάλο, γύρες, κουτσό, διβαράτικο, μέρμηγκα αλλά και συρτό, καλαματιανό ακόμη και τσάμικο. Τέλος, οι ευρωπαϊκοί χοροί, όπως τανγκό, φοξ ανγκλέ και βαλς αποτελούσαν μια καλή αφορμή για «κόρτε».

Το βραδάκι, πλέον, σειρά είχαν τα θεατρικά δρώμενα με τα έργα που παίζονταν να ποικίλουν. Άλλες χρονιές το ρεπερτόριο περιλάμβανε δημοφιλή δραματικά έργα, όπως «Ο Ερωτόκριτος και η Αρετούσα», «Αΐντα» ή «Ο Αγαπητικός της Βοσκοπούλας», ενώ άλλες φορές σατιρικά.

Έτσι, λιτά και απέριττα, πρωτίστως παραδοσιακά, οι γιαγιάδες και οι παππούδες μας συνήθιζαν να διασκεδάζουν. Σε μια εποχή  που η παγκοσμιοποίηση τείνει να ισοπεδώσει τα ιδιαίτερα ήθη και έθιμα κάθε τόπου και να τα οδηγήσει στη λήθη, η διατήρηση της πολιτιστικής μας ταυτότητας αποτελεί μονόδρομο. Σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση που βιώνουμε, οι μνήμες των προγόνων μας να τιμούν τη ζωή και να απολαμβάνουν την πλούσια παράδοσή μας με πενιχρά μέσα, αποτελούν αδιαμφισβήτητα παράδειγμα προς μίμηση.

Επιστροφή στις ρίζες μας, λοιπόν.

Ευχαριστούμε πολύ τον κ. Γεράσιμο Στεφανάτο και τον κ. Γεράσιμο Δευτεραίο για τις πληροφορίες και τις περιγραφές τους. Επίσης τον κ. Παναγή Καβαλλιεράτο για το φωτογραφικό υλικό.